وقتی صحبت از جاذبه‌ها و قابلیت‌های گردشگری پیش می‌آید، برخی افراد فقط مناطق زیبای جنگلی، موزه‌ها، بوستان‌ها، خانه‌ها و اشیای قدیمی و تاریخی را به عنوان مقصد گردشگری خود انتخاب می‌کنند.
این منطقه از نظرموقعیت جغرافیایی در جنوب شهرستان تبریز و دامنه جنوبی کوه های سهند و در شرق شهرستان مراغه قرار گرفته است. کل محدوده منطقه فسیلی مراغه 40 هزار هکتار بود که 1026 هکتار آن تحت عنوان نخستین اثر ملی ـ طبیعی فسیلی تحت مدیریت قرار گرفت و سال 1383 در شورای عالی حفاظت محیط زیست ایران به تصویب رسید.
محققان سن فسیل های مراغه را هفت تا هشت میلیون سال تخمین زده اند. به دلیل قدمت منطقه فسیلی مراغه این منطقه از ارزشمندترین مناطق سنگواره ای جهان محسوب می شود و از اهمیت علمی فوق العاده ای برخوردار است؛ زیـــــــرا تنها مدرک قابل استفاده درخصوص نظم و توالی حیات و دوره های گذشته و اثبات تغییر و تحول در گونه ها، تشخیص شرایط آب و هوایی و شناخت اکوسیستم های گذشته، فسیل ها هستند که با کاوش های علمی می توان اطلاعات بسیار دقیقی از زندگی جانوران غول پیکر همچون ببر دندان خنجری و زرافه های گردن کوتاه را در آن به دست آورد.
جانوران و گیاهان خشک زی به دلیل امکان تجزیه بقایا و محدودیت خشکی ها نسبت به گستردگی محیط های آبی نسبت به فسیل جانوران و گیاهان دریایی از فراوانی کمتری برخوردار هستند. بنابراین فسیل جانوران خشک زی بویژه مهره داران در هر منطقه ای که باشند جزو ذخایر تاریخ طبیعی بین المللی محسوب می شوند و استان آذربایجان شرقی از این لحاظ که صاحب ذخایر گسترده ای از فسیل انواع مهره داران است، از ثروت ارزشمند طبیعی برخوردار است.
سوابق مطالعات
سال 1840 مسافران روس اولین نفراتی بودند که لایه های فسیل دار این منطقه را کشف کردند. این فسیل ها را دکتر آبیخ سال 1957جمع آوری کرد و سال 1881 کار گسترده تری توسط دو نفر روس به نام های براندت و درگرونیسر انجام شد.
سال 1884 یک نفر اتریشی به نام پوهلینگ که دیرینه شناس بود مطالعاتی را در ارتباط با این منطقه انجام داد. سال 1900 گانسر انگلیسی حفاری های مختصری انجام داد و دو سال بعد فورسیت فسیل های به دست آمده را مطالعه و بررسی کرد. این فسیل ها اکنون در موزه تاریخ طبیعی لنـدن نگهداری می شود.
سال 1904 دیـــــرینه شناس فرانسوی به نام مک کیونیم با گروهی دوازده نفره به مدت سه ماه به حفاری وسیعی در مراغه و منطقه کرج آباد نزدیک مردق چای اقدام کرد.
سال 1353 موزه تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست کشور با همکاری دانشگاه U.C.L.A موزه کانتی لس آنجلس به سرپرستی پروفسور برنارد کمپل مطالعات عمیق و قابل ملاحظه تری را روی فسیل ها انجام داد و به جمع آوری فسیل ها پرداخت. این حفاری ها سه سال ادامه داشت. با شروع انقلاب اسلامی، این برنامه متوقف شد. این گروه متشکل از 30 نفر در یک فعالیت دو ماهه مقادیر زیادی فسیل استخراج کردند و به منظور مطالعات بیشتر به موزه کانتی لس آنجلس انتقال دادند.
آخرین اقدامات اکتشافی این منطقه نیز با همکاری واحد فسیل شنـاسی دانشگاه تبریزبه سرپرستی دکتر پورابریشم که تنها فسیل شناس مهره دار کشور است، انجام شد.
طبق گزارش های پروفسور کمپل و همکارانش در سال 1974 سنگواره های کشف شده شامل انواع زیر است:
1ـ انواع متعددی از آنتیلوپ و آهو مانند Oioceros Bouli که محل پراکندگی آنها درکنار مردق چای است.
2ـ نوع دیگر Trogocerus amal theusاست که پراکندگی آن از اسپانیا تا مجارستان، رومانی، بلغارستان، یونان و اوکراین بوده است، به این ترتیب شباهتی بین منطقه مردق چای و نواحی شرقی و غربی اروپا دیده می شود.
3ـ خانواده زرافه Giraffidae
4ـ خانواده Macharirodonts felidae که نوع بهتر و مشخص تر آن ببر دندان خنجری است که در مراغه یافت می شود.
5ـ خانواده Equidae یا اسب سانان.
6 ـ علفخواران بزرگ شامل کرگدن ها و ماستودون ها و خانواده Bovidae.
از دیگر آثار به دست آمده می توان به فسیل های گونه های مختلف جوندگان، گاوسانان، گوشتخواران، گربه سانان مثل ببر دندان شمشیری، گرگ ها، خرس ها و خانواده گوزن ها، فیل ها و آنتیلوپ ها اشاره کرد که این منطقه را به عنوان بهشت فسیل شناسان معروف کرده است.می توان گفت: تبیین اهمیت فسیل های مهره دار، شناسایی لایه ها و تعیین مناطق دارای فسیل مهره دار، اجرای حفاری، شناسایی و جمع آوری نمونه ها، طرح ساخت مرکز تحقیقاتی دیرینه شناسی و برگزاری کارگاه های آموزشی دیرینه شناسی مهره داران از جمله طرح های اجرا شده در منطقه فسیلی مراغه است.
علاوه براینها، موزه صحرایی برای معرفی آثار فسیلی و نحوه قرارگیری آنها در لایه های سطحی خاک به منظور بهره برداری محققان و دانشجویان در داخل منطقه ایجاد شده است.موزه صحرایی در منطقه ای معروف به گرگ دره واقع شده که فسیل هایی از گوشتخواران و گیاهخواران از جمله بوویده، فیل، فک های تحتانی زرافه، کرگدن و هیپاریون بوده که در این محل به صورت طبیعی و دست نخورده نگهداری می شود.
تنوع زیستی، تکثر، فراوانی، جاذبه های طبیعی و پراکندگی فسیل گونه های حیوانی، غیرحیوانی و گیاهی منطقه فسیلی مراغه از مهم ترین وجه تمایزات و ویژگی های این منطقه است که باعث شده این منطقه از عظمت و غنای بیشتری برخوردار باشد. کشف فسیل دو گونه از پرندگان علاوه بر گونه های مهره داران و گوشتخواران بر اهمیت علمی و مطالعاتی آن افزوده و این موضوع باعث شده است محققان و پژوهشگران زیادی از کشورهای روسیه، آمریکا، فرانسه، کانادا، ژاپن، اتریش، انگلیس و... در این منطقه به کاوش بپردازند و نمونه های به دست آمده زینت بخش موزه های تاریخ طبیعی لس آنجلس، وین، پاریس و لندن باشد.
این منطقه به علت داشتن فسیل هایی از علفخواران بزرگ جثه از خانواده فیل ها بویژه dinotheriu و mastedont، کرگدن ها، پریمات و همچنین فسیل انسان ها و میمون ها شهرت جهانی دارد.
دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیک سازمان محیط زیست ساخت مرکز تحقیقات فسیل ایران در شهرستان مراغه را به عنوان یک طرح ملی در دستور کار دارد و این طرح با جدیت اجرا شده و سازمان حفاظت محیط زیست کشور متولی اکتشاف، استخراج و مطالعه نمونه های فسیلی است و همه مباحث مربوط به فسیل و سنگواره ها از طریق این دفتر هماهنگ می شود. (ضمیمه چمدان)
معصومه درخشان
نوشته بهشت فسیل خاورمیانه چشم به راه تماشا اولین بار در توریست ها - گردشگری - جهانگردی - ایرانگردی پدیدار شد.