زیورآلات از جمله اقلام صنایع دستی است که خارجی ها علاقه بسیاری به آن نشان می دهند

اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور در مراسمی که به مناسبت هفته صنایع دستی برگزار شده بود با اشاره به این که صنایع دستی از جمله هنر و صنعتی به شمار می رود که از ابعاد و ویژگی های مهمی در حوزه اقتصاد برخوردار است، گفت: «صنایع دستی نه تنها در حوزه فرهنگ و هنر در راس و سرآمد، که در حوزه اقتصاد بسیار موثر و تاثیرگذار است. صادرات فرهنگ یعنی صادرات فکر. بنابراین حوزه صنایع دستی در بخش اقتصادی جزو سرآمدترین رشته ها خواهد بود.»

سهم 0.8 درصدی صنایع دستی از صادرات غیرنفتی

به گفته اسدالله عسگراولادی، رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران، از 42 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی ایران، 13 میلیارد مربوط به پتروشیمی، 12 میلیارد میعانات گازی و 18 میلیارد هم به صادرات غیرنفتی اختصاص پیدا می کند که فقط، 150 میلیون دلار از آن مربوط به صادرات صنایع دستی است که با احتساب صادرات فرش این رقم به مرز 500 میلیون دلار می رسد.

مسئولان درحالی معتقدند که صادرات غیرنفتی بویژه صنایع دستی باید جایگزین صادرات نفت شود که رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی به سهم ناچیز صادرات صنایع دستی اشاره می کند و از سهم 8/0 درصدی این حوزه خبر می دهد. این در حالی است که در کشورهایی چون هند و چین و سریلانکا صنایع دستی یکی از محورهای صادرات است.

البته در دوره های گذشته با آمارهای دیگری در حوزه صادرات صنایع دستی روبه رو بودیم چنان که احمد بالان، مدیر کل سابق بازرگانی معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور درخصوص میزان صادرات صنایع دستی در دولت نهم و دهم گفته بود: «در دولت نهم (1387 -1384) در مجموع 470 میلیون دلار انواع صنایع دستی به خارج از کشور صادر و در فاصله زمانی 88 تا 90 در مجموع بیش از یک میلیارد دلار انواع محصولات صنایع دستی صادر شده است.»

او از کشورهای چین، اندونزی، ژاپن، تایلند، ویتنام، کره جنوبی، سنگاپور و هنگ کنگ در بخش آسیا و لبنان، قطر، عراق، عربستان سعودی، مراکش، مصر، تونس، آفریقای جنوبی، الجزایر و نیجریه در حوزه آفریقا و کشورهای عربی به عنوان کشورهای هدف صادرات صنایع دستی ایران نام برده و از ایتالیا، سوئد، فرانسه، اتریش، آلمان، اسپانیا، هلند، نروژ، چک و پرتغال در حوزه اروپا و همچنین آمریکا، ونزوئلا، برزیل، مکزیک و استرالیا در حوزه کشورهای آمریکایی و اقیانوسیه به عنوان بازار هدف ایران یاد کرده بود.

به گفته بالان در آن زمان، محصولات صنایع دستی ایران به کشورهای عربستان، کویت، امارات، قطر، یمن، ترکیه، سوریه، لبنان، مالزی، کره جنوبی، ژاپن، مراکش، مصر، لیبی، کنیا، آفریقای جنوبی، آلمان، فرانسه، اتریش، ایتالیا، دانمارک، سوئد، هلند، کانادا و آمریکا صادر می شد.

اما بهمن نامــور مطلق، معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، معتقد است: «چارچوب و ساختاری که دولت های نهم و دهم برای صنایع دستی ساختند، تابوت مرگ صنایع دستی بود و اگر این وضعیت تغییر نکند صنایع دستی می میرد.»

به موجب چه عواملی صادرات صنایع دستی طی سال های گذشته با چالش روبه رو شد؟ اعلام آمار غیرواقعی و خیالی، یکی از چالش ها و مشکلاتی بود که در سال های گذشته صنایع دستی کشور به آن مبتلا بود. آماری که پایه و اساس صحیحی نداشت و هر سال با ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش به رسانه ها اعلام می شد. چنان که نامور مطلق، یکی از مشکلات اصلی را که از دوره های گذشته گریبان صنایع دستی را گرفته بود، ارائه آمارهای غیرواقعی توسط مسئولان وقت صنایع دستی اعلام کرده است.

به گفته او حوزه صادرات غیرنفتی از جمله صنایع دستی و فرش از مشکلات دیگری از جمله تهیه مواد اولیه، طراحی یا بسته بندی، بالابودن هزینه حامل های انرژی و فرهنگ الگوی مصرف نیز رنج می برد. همچنین بر اساس شاخص فروش، وضع صنایع دستی در کشورمان مطلوب نیست؛ اما از گذشته بهتر شده و نوید آینده ای به مراتب بهتر می دهد.

همیاری گمرک در صادرات صنایع دستی

اکنون براساس هماهنگی های انجام شده با گمرک قرار است امسال 45 رشته دیگر صنایع دستی از قابلیت کد تعرفه صادراتی برخوردار شویم. البته برنامه های راهبردی برای در دست گرفتن بازارهای اروپایی در حوزه صنایع دستی نیز در دست اقدام است. هرچند که برنامه بلندمدت هنوز تکمیل نشده است، اما معاون صنایع دستی از اختصاص اعتبار به بخش صادرات و تولیدکنندگانی که تولیدات آنها جنبه صادراتی دارد، خبر می دهد.

نامور مطلق در زمینه صادرات صنایع دستی گفت: «جای هیچ تردیدی نیست توسعه صنایع دستی صادرات محور است، اما این حوزه تابع روابط سیاسی با کشورهای مختلف خواهد بود. از آنجا که در این زمینه ثباتی وجود ندارد روابط اقتصادی و فرهنگی هم دچار بی ثباتی شده است و بازارهای صادراتی خود را در خارج از دست داده ایم که کشورهای دیگر از این فضا نهایت استفاده را برده اندکه بازپس گیری آنها هزینه زیادی را به عهده ما خواهد گذاشت. امیدواریم با تلاش هایی که دولت تدبیر و امید، خصوصا وزارت امور خارجه انجام می دهد ثبات نسبی در حوزه روابط بین الملل ایجاد شود و بتوانیم بر بازارهای جهانی مطالعه و سرمایه گذاری کنیم.»

مسعود سلطانی فر، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی نیز با تاکید بر افزون بودن ظرفیت بخش صادرات غیرنفتی با آنچه اکنون شاهد هستیم، می گوید: «اگرچه رشد خوبی در این بخش داشته ایم، اما برای رسیدن به حد مطلوب باید یک کار اساسی و زیربنایی صورت گیرد. در این صورت کار سختی نیست که با همکاری جدی، 40 میلیارد دلار درآمدی که از محل صادرات نفت به دست می آید از صادرات محصولات پتروشیمی، محصولات صنعتی، فنی و مهندسی، فرش و صنایع دستی تامین شود.»

او از سازماندهی و ساماندهی اولیه ای خبر می دهد که در بخش صنایع دستی ایجاد شده است، اما این امر را ابتدای کار می خواند و می گوید: «برای رونق این بخش نیاز به زمان بیشتری داریم. با اقدامات زیرساختی که در سال 93 انجام شده سال 94 و 95 سال رونق و خیزش صنایع دستی محسوب می شود.»

آن طور که رئیس سازمان میراث فرهنگی می گوید: « اکنون تمام مشکلات بخش صنایع دستی در زمینه تولید، فروش، بیمه، تسهیلات، تامین انرژی، آموزش و... در جلسات مختلف حل و فصل شده است، اما همچنان تاکید دارم که باید به بخش بازرگانی، فروش و بازاریابی نگاه جدی تری شود. حتی اگر تمام مشکلات، معافیت ها و موانع صنایع دستی مرتفع شود، اگر نتوانیم صنایع دستی را به فروش برسانیم کارمان لنگ است.»

توجه بودجه ۹۴ به صنایع دستی

البته در برنامه بودجه سال 94 نیز در حوزه صنایع دستی، هرسه برنامه «تولید»، «ترویج» و «حمایت» از صنایع دستی نسبت به قانون بودجه سال 93 از افزایش اعتبار برخوردار شده اند. در این میان برنامه ترویج صنایع دستی با اختصاص 88500 میلیون ریال و رشدی 15 / 36 درصدی بیشترین اعتبار و درصد رشد را داراست.

صنایع دستی برای پیشبرد اهداف خود در حوزه صادرات می تواند با مذاکره با وابسته های بازرگانی و برگزاری سمینار به سمت عرضه صنایع دستی با ارزش و نفیس برود. این اقدام به عنوان اولین مرحله می تواند به معرفی صنایع دستی در کشورهای دنیا کمک کند. برای آن که صنایع دستی به اهداف خود نزدیک تر شود لازم است بررسی های دقیق در هر رشته انجام شود و سرمایه گذاری ها متناسب با آن صورت گیرد.

همچنین شناسایی و معرفی سرمایه گذاران خارجی اعم از ایرانی و غیرایرانی، در اختیارگذاشتن مکان های متعلق به ایران در خارج از کشور برای احداث گالری، فروشگاه یا نمایشگاه موقت و دائم صنایع دستی و راه اندازی بازارچه ها و مراکز عرضه صنایع دستی ایران در خارج از کشور از اقداماتی است که سفارتخانه ها می توانند برای ترویج صادرات صنایع دستی ایران انجام دهند.

البته نمی توان از نقش گردشگران در صادرات صنایع دستی چشمپوشی کرد. اکنون نیز سیاست مسئولان فراهم کردن زمینه ای برای ورود گردشگر به ایران و رفع موانع موجود است. این در حالی است که صنایع دستی نیز باید در کنار تولیدات خود به بحث بازاریابی و فروش بیش از پیش اهمیت دهد تا به این ترتیب اقتصاد این حوزه به همراه گردشگری رشد تاثیرگذاری داشته باشد.

جادوی بسته بندی

معرفی از طریق سفرا و حضور در نمایشگاه های بین المللی از جمله راهکارهایی است که می توان برای توسعه صادرات صنایع دستی در پیش گرفت. با وجود این نمی توان از بعد دیگر قضیه یعنی تاثیری که بسته بندی محصول می تواند در فروش و صادرات صنایع دستی داشته باشد چشمپوشی کرد. اهمیت بسته بندی یک کالا به اندازه ای است که بسیاری از بسته بندی اجناس کشورهای خارجی اگرچه کیفیت هم ندارد، اما سعی می کنند با بسته بندی مناسب، متقاضی را برای خرید آن کالا جذب کنند.

چرا سفال و سرامیک ایرانی به دلیل نداشتن بسته بندی مناسب به فروش نمی رسد، اما جنس چینی که کیفیتی پایین تر دارد جایگزین تولیدات ایرانی می شود؟ ما در حوزه بسته بندی صدها قدم از کشور همسایه خود یعنی ترکیه عقب تر هستیم و این بزرگ ترین معضل در حوزه صادرات به شمار می رود.

شهرزاد اسفرجانی که سال ها تجربه در حوزه گرافیت و تبلیغات و تدریس در حوزه طراحی بسته بندی را در کارنامه کاری خود دارد با اشاره به آن که صنعت، تولید، طراحی و تغییر تفکرات استراتژیک مسئولان سبب بهبود و ایجاد تغییرات در حوزه بسته بندی خواهد شد، گفت: «بسته بندی آخر راه تولید نیست، بلکه آغازگر راه حضور محصول در بازار است. از این رو باید به بسته بندی محصولات خود اعم از صنایع غذایی و پوشاک گرفته تا صنایع دستی توجه ویژه داشته باشیم.»

اسفرجانی معتقد است: «بسته بندی خوب سبب سود و بسته بندی بد سبب ضرر تولیدکننده می شود چراکه در واقع بسته بندی با برندسازی برابری می کند. یک بسته بندی زیبا و درست می تواند برندی برای ارائه یک محصول باشد.»

معصومه دیودار / جام جم