سرزمین تزارها همواره مورد توجه انسان‌های ساکن سایر نقطه‌های زمین بوده است

ریشه ی ساختمان های کلیساها در فرم امروزی به چند قرن پیش و دوران رنسانس برمی گردد که گویا "ایوان سوم" برای نشان دادن قدرت دولت متمرکز خود برپایه ی نوآوری، بهترین معماران را از ایتالیا، برای کار در کرملین به خدمت گرفت.

در واقع در قرن های پانزدهم و شانزدهم میلادی، معماری روسیه نیز دوره ی رنسانس را تجربه کرد و از این رو، ویژگی های سبک ایتالیایی در آن دیده می شود که با تلفیق با سبک روسیه، شکل جالبی را به وجود آورد که معماری روسیه را به طور کل، دگرگون کرد.

ازجمله، کلیسای اعظم دورمیشن با پنج قبه ی طلایی که در حدود سال 1500 میلادی ساخته شده، محل تاج گذاری تزارهای روسیه بوده و در محوطه ی کاخ کرملین و میدان سرخ قرار دارد.

یکی از ویژگی های کلیساهای روسیه، علاوه بر استفاده از رنگ های تند و گرم، استفاده از قبه و گنبدگونه هایی است که اصطلاحا به آن ها گنبدهای پیازی شکل گفته می شود؛ همانند آن چه که در کلیسای سنت باسیل در محوطه ی میدان سرخ مسکو و در مجاورت کاخ کرملین قرار دارد و عموم گردشگران روسیه، حتما با آن عکس یادگاری دارند.

کلیسای سنت باسیل در مرکز مسکو، تا چند قرن پیش بلندترین بنای این شهر به شمار می رفته اما در جریان سکولاریزم دوره ی کمونیستی، در قامت موزه درمی آید. این کلیسا در مجموعه ی میدان سرخ مسکو، در سال 1990 در فهرست آثار میراث جهانی روسیه قرار می گیرد.

این کلیسا در بلندی و در یک موقعیت استراتژیک، به میمنت پیروزی «ایوان مخوف» بر تاتارها ساخته می شود. طبق حکایتی، وقتی ایوان مخوف برای جنگ با تاتارها از مسکو می خواسته خارج شود، درحالی که تصور عمومی بر احتمال بیشتر شکست او بوده است، مردی تهیدست، از پیروزی او سخن می گوید و پیش بینی می کند که سه روز پس از پیروزی اما پسرش را می کشد. می گویند وقتی این پیش بینی که در زمان مطرح شدن جدی گرفته نشده بود، به واقعیت تبدیل می شود، ایوان مخوف دستور می دهد این کلیسا به افتخار آن فرد که گفته می شود محل زندگی یا حتا مزارش در اینجا قرار داشته، ساخته شود و از آن زمان به کلیسای واسیل مقدس مشهور می شود.

همچنین مطرح است که وقتی ایوان مخوف از معماران کلیسا می پرسد آیا همانند این بنا را می توانید بسازید و آن ها با خوشحالی پاسخ مثبت می دهند، چشم های آن ها را از حدقه خارج می کند؛ تا هیچ وقت نتوانند چنین کاری انجام دهند. هرچند که حدود 300 سال بعد مشابه این کلیسا در شهر سنت پترزبورگ ساخته می شود.

ضمن آن که در قرن نوزدهم، امپراتور فرانسه یعنی «ناپلئون بناپارت» دستور تخریب این کلیسا را صادر می کند اما ارتش فرانسه پیش از آن که مهلت این کار را پیدا کند، به عقب رانده می شود.

کلیسای جامع اسحاق (ایساک)، از دیگر کلیساهای معروف روسیه است که در شهر سنت پترزبورگ قرار دارد. این کلیسا با بنایی عظیم و با گنبدی طلایی، در ابتدای قرن هجدهم، به سبک کلاسیک روسی ساخته و در قرن نوزدهم توسط معماری فرانسوی تجدید بنا شده است. این کلسیا به عنوان بزرگ ترین کلیسای روسیه، ظرفیت پذیرش 14 هزار عابد را دارد و گردشگران برای تماشای شهر سنت پترزبورگ از نمای بالا، پس از تهیهی ی بلیت، حدود 500 پله را برای بالا رفتن به سطوح فوقانی آن می توانند طی کنند. این کلیسا نیز به جز زمان برگزاری برخی مناسبت ها و عیدهای مذهبی، کارکرد موزه ای دارد.

کلیسای کازان، دیگر کلیسای مطرح در سنت پترزبورگ و روسیه است که ساختمان اولیه ی آن در ابتدای قرن نوزدهم توسط معماری روس بنا شده است. گویا چند سال بعد، پس از شکست لشگر ناپلئون بناپارت از روس ها، غنیمت های جنگی و پرچم های لشگر مغلوب در این کلیسا جمع آوری می شود.

پیکر قهرمان روسیه در آن جنگ نیز در این کلیسا دفن شده و مردم روسیه او را بسیار تکریم و سنگ مزارش را زیارت می کنند. تندیس های نصب شده در ورودی کلیسا نیز به همین قهرمان و یکی از سردارهای آن دوره مربوط است. کلیسای کازان کارکرد مذهبی خود را حفظ کرده و مردم هر روز برای انجام اعمال مذهبی به آن می توانند وارد شوند. درواقع سیاست دوره ی کمونیستی این بوده که برخی کلیسا ها یا مسجدها را از کارکرد مذهبی صرف خود خارج کرده، آن ها را در مقام موزه، کتابخانه و امثال این ها درآوردند. درواقع گردشگران هم در این میان، با حفظ شئونی، مجال می یابند که از زیبایی های داخلی کلیسا دیدن کنند.

اما کلیسای مطرح دیگر، کلیسای ناجی سنت پترزبورگ یا خون ریخته شده است. این کلیسا که دقیقا مشابه کلیسای سنت باسیل (واسیل مقدس) مسکو ساخته شده، مانند بیشتر کلیساهای یادشده است که گردشگران باید برای ورود به آن و تماشای زیبایی های معماری و تزئینی شان، ورودیه بپردازند.

کلیسای "بناشده بر خون" یا "قیام مسیح" از دیگر نام های این کلیسای ساخته شده در اواخر قرن نوزدهم است. گفته می شود «ساخت بنای کلیسا در سال 1883 به دستور الکساندر سوم، به عنوان یادبودی برای پدرش، تزار الکساندر دوم و در محل ترور او شروع شد.

تزار الکساندر دوم همان کسی بود که در سال 1861 قانون منع رعیت داری در روسیه را تصویب کرد. روند پیشرفت کار قدری کند بود و سرانجام در سال 1907 و در دوره ی نیکلاس دوم ساخت کلیسا به پایان رسید».

درواقع منع برده داری تنها جان «آبراهام لینکولن» را در آمریکا نگرفت، بلکه یکی از تزارهای روسیه را هم به شکل مشابهی به کام مرگ فرستاد. از این رو، کلیسای یادشده که به عنوان یادبود تزار شهید و در محل ترور او ساخته شده، کلیسای «خون ریخته شده» نام گرفته است. کاشی کاری ها و نقاشی های درون این کلیسا برای گردشگران بسیار جذابیت دارند.

در سنت پترزبورگ و حوالی آن، کلیساهای دیگری هم قرار دارند؛ ازجمله کلیسایی در شهر پتروف، مقابل کاخ سلطنتی پتر کبیر که تاحدودی شبیه به کلیسای واسیل مقدس در مسکو یا کلیسای خون ریخته شده در سنت پترزبورگ ساخته شده است.

این کلیسا چند سالی متروکه بود و در حال حاضر عملیات بازسازی آن برای بازگشایی، در جریان است.

کلیسای موجود در قلعه ی پترو پاول سنت پترزبورگ، از جهتی، جزو مهم ترین کلیساهای روسیه است. قلعه ی پتر و پاول را نخستین ساختمان و اثر معماری شهر سنت پترزبورگ می دانند که در ابتدای قرن هجدهم با هدف کنترل رودخانه و دسترسی به دریای بالتیک، در یکی از جزیره گون های این شهر، توسط معمارانی ایتالیایی و آلمانی بنا شد.

در مرکز قلعه، کلیسای پتر مقدس قرار دارد که ساختمان آن با ارتفاع حدود 123 متر، هنوز هم بلندترین ساختمان شهر به حساب می آید. اهمیت ویژه ی این کلیسا از این لحاظ است که آرامگاه تمام امپراتورهای روسیه و خانواده های شان در آن قرار دارند.

اما ساختمان های مذهبی در شهرهای روسیه چون مسکو و سنت پترزبورگ، تنها به کلیساها محدود نمی شوند، بلکه کنیسه ها و مسجدها، دیگر بناهای مذهبی این شهرها را تشکیل می دهند که بعضا قدمت تاریخی و جذابیت توریستی دارند.

مسجد جامع مسکو بنایی تاریخی بود که در ابتدای قرن بیستم با طراحی یک معمار روس ساخته شد. این اثر قدیمی یکی از چهار مسجد فعال پایتخت روسیه بود که در سال 2008 در فهرست میراث فرهنگی روسیه ثبت شد اما در پایان همان سال از این فهرست خارج شد و در سال 2011 به بهانه ی قدیمی بودن بنا، به طور کامل تخریب شد. در پی این تخریب، مسلمانان روسیه دست به اعتراض زدند که در پی آن، مفتی های روس دخالت کردند و با وعده ی ساختن یک مسجد بزرگ تر در همان محل، از گسترش اعتراض ها جلوگیری کردند. درنهایت، اخیرا مسجد جامع جدید با ساختمانی وسیع، با حضور «ولادیمیر پوتین» - رییس جمهوری روسیه - و رییس جمهوری ترکیه، رییس حکومت خودگردان فلسطین و نماینده ی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای مسلمان نشین مشترک المنافع، گشایش یافت.

این درحالی است که به گزارش ایسنا مسلمانان روسیه، مخالف داشتن مسجدی عظیم هستند و ساختن مسجدهای کوچک در محله های مختلف را ترجیح می دادند.

سنت پترزبورگ هم یک مسجد جامع دارد که مانند مسجد جامع مسکو، در اوایل قرن بیستم ساخته شده است. مسجد جامع سنت پترزبورگ با ظرفیت حدود پنج هزار نفر جمعیت، در زمان ساخت، بزرگ ترین مسجد اروپا لقب گرفته و هم اکنون نیز در مناسبت های مذهبی، نماز جماعت های پرشماری در آن برگزار می شود.

برای پیدا کردن این مسجد که در نقشه ی گردشگری شهر گردشگرپذیر سنت پترزبورگ (لنین گراد) هم آمده، کمی باید جست وجو کرد و معمولا کمتر فردی در درون آن دیده می شود؛ جز معدودی که در حال گذر، برای نماز خواندن به آن مراجعه می کنند. مناره های 94 متری این مسجد، هم اکنون در حال بازسازی هستند.