به گزارش جام جم آنلاین ، برای اولین هفته بعد از تعطیلات در صفحه ایرانگردی شما را مهمان آثار و جاذبه‌های تاریخی یزد می‌کنیم. شهری که مردمش به مهمان‌نوازی شهره‌اند و لهجه شیرین‌شان شهره عام و خاص است.
مسجد جامع کبیر
بنای فعلی مسجد جامع کبیر یزد در اصل توسط سیدرکن‌الدین روی مسجد جامع عتیق که در اوایل قرن ششم هجری قمری ساخته شده بود، بنا شد.
این مسجد به لحاظ معماری از نمونه‌های شاخص مساجد جامع در کشور است. سر در رفیع، گنبد دوپوش و خوش‌تناسب و نیز تنوع فضاها، جلوه‌گاه ذوق و هنر و مهارت هنرمندان مسلمان ایران است.
نمای ایوان رفیع با مجموعه‌ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی و نیز گره‌چینی پوشانده شده، علاوه بر تزئینات منحصر به فرد آجرکاری و اجرای آن با خط کوفی بنایی، 110 اسم از اسماء مبارکه الهی به صورت هماهنگ و کاملا هنری در زیر ایوان، بر زیبایی این اثر دوچندان افزوده است.
مناره‌ها با 52 متر ارتفاع نیز از عناصر بی‌بدیل و شگرف این مسجد است. در یک نگاه می‌توان گفت؛ تنوع کاشیکاری معرق و معقلی، کتیبه‌های ثلث و کوفی، مقرنس‌های معرق و گچی، خطوط بنایی، انواع طاق و تویزه، کاربندی و گره‌کاری این مسجد دارای اهمیت فراوان است.
قبه 12 امام
این قبه از قدیمی‌ترین بناهای برجای مانده از گذر تاریخ در محله فهادان است. این بنا از بناهای شاخص آجری و نمونه‌های سبک غالب در معماری به شمار می‌رود که به دلیل سبک بنا و نقش و نگار کتیبه کوفی‌اش شایان توجه است.
قبه 12 امام شامل تک گنبدی است به صورت یک چهارضلعی که به هشت ضلعی تبدیل می‌شود و گنبد روی هشت ضلعی قرار دارد.
این بنا در حال حاضر قدیمی‌ترین بنای تاریخدار یزد محسوب می‌شود و به استناد کتیبه کوفی رنگآمیزی بالای محراب، قبه به سال 429 ه.ق در زمان ابوجعفر علاءالدوله بن کاکویه دیلمی بنا شده و به احتمال زیاد مدفن خودش است.
قبه، بنایی است چهار ضلعی با گنبدی بر فراز آن که نقش و نگارهای خط کوفی و نقاشی در گریو گنبد، بالای محراب و قاببندیهای آن و گچبریهایی در ازاره داخلی به چشم می‌خورد.
بنا از خشت و گل ساخته شده و در بیرون آجری است. قبه 12 امام از جمله بناهای آرامگاهی شاخص در معماری ایران است.
مجموعه امیر چخماق
امیر جلال الدین چخماق شامی توسط شاهرخ تیموری به حکومت یزد منصوب شد. وی در قرن نهم هجری قمری با کمک همسرش فاطمه خاتون (ستیفاطمه)، در این مکان میدانگاه و در اطراف آن آب‌انبار، خانقاه، مدرسه، کاروانسرا، چاه آب، بازار و از همه مهم‌تر در سال 841 ه.ق مسجد امیر چخماق (مسجد جامع نو) را بنا نهاد.
این مسجد دارای گنبدی عظیم و صفهای عالی و دو شبستان زمستانی و تابستانی است. محراب مسجد دارای سنگ مرمرین زیبایی است که اطراف آن با کاشیهای معرق تزئین شده و آیاتی از قرآن روی آن نقش شده است.
در قسمت سر در شرقی مسجد بر روی کتیبه‌ای از کاشی معرق به خط ثلث اثر محمدشاه حکیم، تاریخ ساخت و بانیان این مسجد نوشته شده است.
بقعه ستی فاطمه نیز علاوه بر مدفن بانی (همسر امیرچخماق) نمونه منحصر به فرد از تزئینات طلاچسبان و شیوه گنبد خیاره‌ای است که شیوه اجرای این گنبد در معماری تیموری ایران حائز اهمیت است و تنها نمونه در کشور محسوب می‌شود.
هم‌اکنون آب‌انبار این مجموعه پس از تغییر کاربری به عنوان زورخانه مورد استفاده دوستداران ورزش باستانی و پهلوانی است اما آنچه که امروزه به عنوان نماد شهر یزد مطرح شده و تحت عنوان مجموعه امیرچخماق معروف است، تکیه یا حسینیه‌ای است که در قرن سیزدهم هجری قمری در مجاورت بازار سنتی حاجی قنبر ساخته شد.
بازار تاریخی یزد
با گسترش شهرها و تجارت، بازارها شکل گرفت. در قرون 5 و 6 ق. که در یزد عصر تحوّل و پیشرفت محسوب میشد، بازارهایی ساخته شد که درون حصار شهر و در امتداد مهم‌ترین راه اصلی شهر قرار داشت.
با گسترش شهر و تغییر حصار آن، محل بازارها در طول زمان تغییر یافت و در قرون متمادی، با توجه به اقتصاد کشور، وضعیت بازار شهر یزد نیز تغییر یافت.
آنچه امروز به عنوان مجموعه بازارهای قدیمی یزد می‌شناسیم، مجموعه معماری شهری گسترده‌ای است که در جنوب برج و باروی شهر واقع شده که چند راسته‌بازار، تیمچه، سرا، مسجد، میدان، حسینیه، مدرسه، آب‌انبار، لَرد، کاروانسرا و کارگاه تولیدی را دربر می‌گیرد. در دوره پهلوی، بر اثر ساخت خیابان قیام، این مجموعه به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم شد.
مجموعه بازار یزد از بازارهای تبریزیان، پنجه‌علی، زرگری، مسگری، محمدعلی‌خان، قیصریه و خان تشکیل شده است.
باغ دولت‌آباد
باغ دولت‌آباد که نمونه‌ای شاخص از باغ‌های ایرانی را در دل کویر به نمایش گذاشته، توسط «محمدتقیخان» مشهور به «خان بزرگ» (1213ـ1302 ه.ق) سرسلسله خان‌های یزد در زمان زندیه ایجاد شد.
وی پس از به قدرت رسیدن، قنات دولت‌آباد را از مهریز به یزد کشید و پس از آن، عمارت «باغ دولت‌آباد» را به زیباترین وجه به همراه دیوان‌خانه خود ایجاد کرد.
باغ مجموعه‌ای از چند عمارت شامل هشتی و بادگیر، بهشت آیین، تالار آیینه، سردر اصلی و سردر جنوبی است. فضای سبز این باغ شامل درختان کاج، سرو، گل سرخ محمدی و درختان میوه به خصوص انگور و انار است.چشمگیرترین ویژگی این بنا بادگیر 8/33 متری آن است که بلندترین بادگیر جهان محسوب می‌شود.
آتشکده
بنای فعلی آتشکده در سال 1313 خورشیدی با کمک مالی زرتشتیان یزد و پارسیان هندوستان ایجاد شده است. ساختمان آتشکده با معماری برگرفته از دوره هخامنشیان (در تخت جمشید و غیره) در وسط حیاطی بزرگ و سرسبز و بر بلندی قرار گرفته و بر پیشانی عمارت نقش «فروهر» جلوهگر است.
اهمیت آتشکده به قدمت آتش درون آن است که گفته شده از حدود 1520 سال پیش تاکنون فروزان مانده و حفاظت شده است.
این آتش را اِبتدا از «آتشکده ناهید پارس» به روستای «هفتادُر» در نزدیکی عقدا آورده‌اند و از آنجا به ترکآباد در اردکان انتقال داده‌اند و پس از 30 سال نگهداری در «غار اِشگفت یزدان»، در سال 1325 ه.ش به یزد آورده‌اند.
مدتها در محله موبدان یزد نگهداری شده و سپس به ساختمان تازه‌ساز کنونی انتقال یافته است. «آتش ورهرام» درون مجمری برنجی و در اتاقی مخصوص در میان ساختمان آتشکده و در سطحی بالاتر از سطح زمین و به دور از باد و باران و تابش خورشید نگهداری می‌شود.
دخمه زرتشتیان یزد
دخمه زرتشتیان یا دادگاه زرتشتیان دو عمارت سنگی مدور، برج مانند با فضای میان تهی است که در دامنه کوهپایه جنوبی شهر یزد قرار دارد.
این محل از گذشتههای دور گورستان زرتشتیان بوده است که مردگان را با فرهنگ و آداب و سنن خاص زمان خود و با مراسم ویژه‌ای داخل دخمه میگذاشتند اما دیگر چنین کاری انجام نمیشود و زرتشتیان در ایران، مردگان خود را به خاک میسپارند.
دخمههای یزد بر بلندای دو صخره، به فاصله 500 متر از یکدیگر قرار دارند که نام یکی از آنها دخمهی «مانکجی» است که در سال 1225 ه.ش و دیگری، دخمهی «گلستان» است که در سال 1310 ه.ش بنا شده است.
پایاب قنات زارچ
قنات تاریخی زارچ با شماره 14830 تیرماه 1384 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. قنات زارچ از مهم‌ترین و طولانیترین سازههای بشری است و آسیاب وزیر نیز در مسیر اصلی جوی این قنات گرفته است.
در طول مسیری که برای قنات زارچ از آسیاب وزیر تا مسجدجامع کبیر یزد تعریف شده است، هفت پایاب و دو پاشیر از قبیل پایابهای جوی کوشکنو، پایاب حاج‌عباس، پایاب مسیر عسکرشاهی، حسینیه شاه ابوالقاسم، مدرسه شهاب‌الدین طراز، مدرسه شاه کمالیه، مسجد جامع و پاشیرهای آب انبار جن نک و حسینیه شاه ابوالقاسم وجود دارد.
آب‌انبار رستم گیو
آب‌انبار ستم گیو واقع در محله زرتشتیان یزد است که با گنبدی شلغمی شکل که بر نمای بیرونی آن به وسیله آجر طرح سرو فرش شده و چهار بادگیر چهار طرفه بلند و زیبای آن چشم هر بینندهای را مجذوب خود میکند.
ساخت این آب‌انبار حدود 1320 ه.ش شروع شد و دو سال به طول انجامید. عمق خزینه این آب‌انبار 15متر و قطر دهانه خزینه آن 14 متر است این آب‌انبار با دو دهانه ورودی در دو محله قرار دارد.
ضمیمه چمدان
نوشته یزد سرزمین بادگیرهاست و این لقب از نوع معماری خاص آن می‌آید اولین بار در توریست ها - گردشگری - جهانگردی - ایرانگردی پدیدار شد.