سد کریت طبس با ارتفاع ۶۰ متر برای مدت ۵۵۰ سال بلندترین سد جهان محسوب می شد

به گزارش خبرنگار مهر، از دو هزار سال پیش تا اول قرن بیستم بلندترین سدهای قوسی جهان (ایزد خواست فارس، کبار قم و کریت طبس )در ایران احداث شده است.

رئیس سابق کمیته بین المللی سدهای بزرگ، سد کریت را شگفت انگیزترین دستاورد بشر در قرون وسطی نامیده است.

بزرگترین سد قوسی جهان عمری هزار ساله دارد

سید مهدی قیصری کارشناس تاریخ در گفتگو با مهر، در این رابطه می گوید: یکی از ویژگیهای منحصر به فرد این بنا که هنرسازی ایرانیان را آشکارمی کند قوسی بودن آن است، چراکه سدهای قوسی مقاومت بیشتری در مقابل فشارهای ناگهانی ، زلزله و حوادث طبیعی دارد.

وی تصریح کرد: در بدنه سد دریچه و مجرایی بر انتقال آب به پشت سد وجود داشته و سوراخ های متعددی در ارتفاع سد وجود دارد که اندازه های دقیق و متناسبی دارد و این سوراخ ها به نام قفل خوانده می شود.

این کارشناس تاریخ افزود: حدود ۱۵۰ سال قبل چهار متر به ارتفاع سد افزوده شده و این افزایش سبب جلوگیری از متروکه شدن این سد شده است.

وی گفت: در کتاب های تاریخی روایات مختلفی در خصوص قدمت این سد نقل شده که برخی آن را متعلق به دوره مغول و برخی متعلق به ۷۰۰ سال قبل می دانند.

از جمله "هانری گویلو" این بنا را به دوره مغول نسبت داده است و همچنین در کتاب آب و آبیاری در ایران و نگرشی بر سدهای ایران سابقه این سدرا ۴۰۰ سال قبل نوشته اند.

سدکریت در اواسط قرن پنجم قمری تعمیر شده و این می رساند که زمان ایجاد این سد بیش از قرن پنجم بوده و عمر سد بیش از ۱۰۰۰ سال است.

سد کریت تامین‌کننده آب کشاورزی،صنعت و شرب منطقه

احمد محمدنژاد رییس اداره منابع  آب طبس درگفتگو با مهر گفت: سد یا بند قدیمی کریت طبس در گذشته وظیفه مهارسیلاب‌ها را داشته است به نحوی که از وسایل دستی و وسایل ابتدایی اهالی بومی کمک گرفته‌اند و اقدام به ساخت آن کرده اند.

وی اظهار کرد: این سد در چهار مرحله ساخته شده به نوعی که بتواند در هر مرحله هم نیاز آب زراعت روستاییان را تامین کند و هم بتواند سیلابی را که روگذری از روی سد داشته است کنترل کند.

وی افزود: مصالح به کار رفته در ساخت این سد عمدتا از سنگ آهک و ساروج بوده است اما در بازسازی‌های بعدی که انجام گرفته از خشت‌های کوچکتر هم استفاده شده است.

رییس اداره منابع  آب طبس افزود: کشاورزان جهت تنظیم آب به سبب خطراتی که در موقع آبگیری سد داشته و برای تنظیم آب در بدنه آبگیر سد تنوره ای احداث کردند که با استفاده از این تنوره فرد متصدی داخل مخزن رفته و در ارتفاعات مختلف به وسیله الوارهایی که داشته‌اند خروجی‌های مختلف را باز کرده که بتوانند در حد نیاز و به صورت بازه زمانی مطمئن از آب سد استفاده کنند.

وی درخصوص سد قدیمی طبس گفت: این سد بر روی بدنه سنگی و روی دره بسیار تنگ کوهستانی ساخته شده است و قبل از احداث سد هیچ راه دسترسی به منطقه وجود نداشته است.

وی عنوان کرد: نظر به اهمیت آب برای مردم کویری به خصوص مردم طبس به همت اهالی منطقه این سد ساخته شده و به برکت نظام مقدس جمهوری اسلامی سد جدید به عرض هفت متر و طول تاج ۳۲۱ متر در سال ۱۳۸۴ عملیات ساخت آن به پایان رسیده است.

وی تصریح کرد: تا قبل از زلزله سال ۵۷ شهرستان طبس، سد قدیمی به کمک اهالی روستای کریت هم بهره‌برداری و هم رسوب زدایی انجام می‌گرفته است اما بعد از زلزله این رسوب زدایی انجام نشده بوده که در زمان ساخت سد جدید ارتفاع پشت سد حدود دو متر بوده است که عملا کارایی آنچنانی نداشته است.

رییس اداره منابع  آب طبس خاطرنشان کرد: سد جدید به عنوان تامین‌کننده آب کشاورزی منطقه و صنعت و شرب بر روی سد قدیمی ساخته شده به نحوی که بتواند هم سیلاب را مهار کند و هم این اثر مهم و تاریخی را حفظ و نگهداری کند.

وی  افزود: مطالعات این سد از سال ۱۳۷۱ شروع شده و ساخت آن از سال ۷۹ تا ۸۵ بوده که بتونی و قوسی است .

آبگیری سد کریت در بارندگی های اخیر

محمدنژادگفت: بارندگی‌های اخیر خوشبختانه باعث شده این سد مقداری آبگیری کند و اکنون که فصل کشت و کار مردم است مقداری از آن آزادسازی شده است.

وی ظرفیت کلی سد کریت را  ۷.۵ میلیون لیتر مکعب عنوان کرد که ۳.۵ میلیون لیتر مکعب آن حجم مفید سد است.

سد کریت طبس خراسان جنوبی در فاصله ۶۰ کیلومتری شهر طبس و ۴۸ کیلومتری شرق روستای کریت قرار گرفته است.